Αρχαίο Θέατρο Αχαρνών

Η ύπαρξη του αρχαίου θεάτρου στις Αχαρνές επιβεβαιώνεται ήδη από τον 19ο αιώνα μέσα από την ανεύρεση αρχαίων επιγραφών, οι οποίες αναφέρονται στη λειτουργία του θεάτρου και στην εκμίσθωσή του για εκδηλώσεις.

Μία επιγραφή που βρέθηκε σε ρωμαϊκό βαλάνειο (λουτρό) της οδού Λιοσίων αναφέρεται στη λειτουργία καθώς και στα έσοδα από τη μίσθωση του θεάτρου των Αχαρνών για παραστάσεις τραγωδίας, κωμωδίας, μουσικών αγώνων κ.ά. Σε μία άλλη επιγραφή τιμάται ο δήμαρχος Αχαρνών, ο επιμελητής των Κατ’Αγρούς Διονυσίων και ο ταμίας και τους παραχωρείται το δικαίωμα να κάθονται αυτοί και οι εγγονοί τους στα πρώτα καθίσματα της προεδρίας του θεάτρου.

Το θέατρο των Αχαρνών αποκαλύφθηκε πρόσφατα κατά τη διάρκεια εκσκαφικών εργασιών στο κέντρο του σημερινού δήμου. Συγκεκριμένα  στην  οδό Σαλαμίνος στη θέση Κάραβος ήρθε στο φώς από την ανασκαφέα Μαρία Πλάτωνος Χρονολογείται πιθανότατα στον 4ο αιώνα π.Χ. (βέβαιη χρονολόγηση θα είναι δυνατή μόνο όταν ολοκληρωθεί η ανασκαφή του θεάτρου) και ήταν ένα από τα πιο σημαντικά δημόσια οικοδομήματα της πόλης. Σε αυτό δίνονταν θεατρικές παραστάσεις κατά τη διάρκεια διάφορων θρησκευτικών γιορτών. Το θέατρο σταμάτησε να χρησιμοποιείται και με το πέρασμα του χρόνου καλύφθηκε σιγά-σιγά με χώματα. Στα νεότερα χρόνια επάνω στο καλυμμένο με χώματα θέατρο χτίστηκαν σπίτια. Σήμερα η σκαπάνη των αρχαιολόγων με επιμονή και υπομονή φέρνει και πάλι στο φως, μέρα με τη μέρα, το σπουδαίο αυτό μνημείο, τεκμήριο του ιστορικού παρελθόντος της πόλης μας.

Το θέατρο των Αχαρνών αποτελεί σημαντικό εύρημα διεθνούς σημασίας. Είναι ένα από τα επτά θέατρα περιφερειακών δήμων της Αττικής από τα οποία σώζονται κατάλοιπά τους. Τα άλλα έξι ανήκουν στους αρχαίους δήμους του Πειραιά, του Θορικού, του Αλιμούντα, του Ευωνύμου, του Ραμνούντα και του Ικαρίου.

Το κείμενο βασίστηκε στο βιβλίο της Μαρίας Πλάτωνος- Γιώτα   "Αχαρναί. Ιστορική και Τοπογραφική Επισκόπηση των Αρχαίων Αχαρνών, των γειτονικών Δήμων και των οχυρώσεων της Πάρνηθας", Δήμος Αχαρνών 2004

Θολωτός Τάφος

Στις Αχαρνές βρίσκεται ο επιβλητικότερος και ο καλύτερα διατηρημένος μυκηναϊκός θολωτός τάφος της Αττικής. Ο Θολωτός Τάφος των Αχαρνών ανακαλύφθηκε στα 1879 από Γερμανούς αρχαιολόγους, στην πλαγιά τεχνητού λόφου. Ο τάφος χρονολογείται στην ΥΕ III  εποχή (14ος -13ος αι. π.Χ). Αποτελείται από το δρόμο, δηλαδή το διάδρομο που οδηγούσε στον τάφο, το στόμιο και το θάλαμο. Είναι υπόγειος, κτισμένος µε σχετικά μικρές πέτρες ακανόνιστου σχήµατος. Το σχήµα του θαλάμου είναι κωνικό µε κυρτά τοιχώματα και θυμίζει τεράστια κυψέλη. Η διάμετρος της θόλου είναι 8,35 µ. και το ύψος της 8,74µ. Το βάθος του στοµίου είναι 3,35 µ. και το πλάτος του 1,55 µ. Το υπέρθυρο είναι από ογκώδη επιµήκη λίθο. Πάνω από το υπέρθυρο σε αντίθεση µε άλλους θολωτούς, όπου υπάρχει το ανακουφιστικό τρίγωνο (ένα κενό δηλ. τριγωνικό τµήµα), χρησιμοποιήθηκαν τέσσερις µικρότεροι, αδούλευτοι ογκόλιθοι, παράλληλοι µεταξύ τους και µε µικρά κενά ενδιάµεσα. Ο δρόμος έχει μήκος 27 μ. και πλάτος 3 μ. και τα τοιχώµατά του είναι κτισµένα µε αργές (ακατέργαστες) πέτρες. Εξωτερικά η θόλος καλύπτεται µε χώμα ώστε να σχηματιστεί ένα είδος τύμβου. Πρόκειται για τον τάφο σημαντικού προσώπου της περιοχής, όπως πιστοποιούν το είδος του τάφου και τα πολυάριθμα κοσµήµατα άριστης καλλιτεχνικής ποιότητας. Ιδιαίτερα  πλούσιος ο τάφος περιείχε πήλινα και λίθινα αγγεία, χάλκινα όπλα, ελεφάντινα αντικείμενα, σφραγιδόλιθους, κοσµήµατα από χρυσό, άργυρο, χαλκό, υαλόµαζα και φαγεντιανή. Τα µοτίβα των κοσµηµάτων και των αγγείων είναι γνωστά µυκηναϊκά-µινωϊκά σχέδια. Από τα πιο σημαντικά ευρήματα είναι μια ελεφάντινη λύρα µε ανάγλυφες σφίγγες στη βάση της, που βρέθηκε σπασµένη στον ταφικό θάλαµο. Η λύρα αυτή, από τις πρωιµότερες του είδους, είχε πιθανότατα εφτά ή οχτώ χορδές και αποτελεί σπάνιο εύρημα για τη γνώση της μουσικής στην αρχαιότητα. 'Αλλο αξιόλογο εύρημα είναι μια ελεφάντινη κυλινδρική πυξίδα µε πώμα. Η πυξίδα είναι διακοσµηµένη µε ανάγλυφα κριάρια σε δύο ζώνες, ενώ το πώμα µε τέσσερα κριάρια σε ακτινωτή διάταξη. Τα ευρήματα δείχνουν την οικονομική ευρωστία των κατόχων του τάφου, το επίπεδο πολιτισμού και την υψηλή κοινωνική τους θέση. Στην επίχωση του δρόμου του τάφου, μπροστά από την είσοδο, βρέθηκαν ευρήματα που μαρτυρούν λατρεία αφηρωισµένων νεκρών έως την Κλασική Εποχή (5ος αι. π.Χ.). Κατά την Κλασική Εποχή σταµατά απότοµα η χρήση του χώρου, πιθανότατα εξαιτίας του Πελοποννησιακού πολέμου. Τα ευρήματα του θολωτού τάφου βρίσκονται στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο.

Από το 2000 ο Δήμος Αχαρνών, για την ανάδειξη του Θολωτού Τάφου, διοργανώνει εκπαιδευτικό πρόγραμμα στο οποίο συμμετέχουν μαθητές από όλη την Αττική. Το πρόγραμμα περιλαμβάνει διαλογικό μάθημα, προβολή διαφανειών, ταινίας, ξενάγηση στο μνημείο και θεατρικό δρώμενο με αναπαράσταση μιας τυπικής μυκηναϊκής ταφής.

Το κείμενο βασίστηκε στο βιβλίο της Μαρίας Πλάτωνος- Γιώτα   "Αχαρναί. Ιστορική και Τοπογραφική Επισκόπηση των Αρχαίων Αχαρνών, των γειτονικών Δήμων και των οχυρώσεων της Πάρνηθας", Δήμος Αχαρνών 2004

Αρχαιολογικό Μουσείο

Η ίδρυση Αρχαιολογικού Μουσείου στις Αχαρνές ήταν μέλημα των Αχαρνέων για πολλά έτη. Από το 1982 έως το 1999 μια μικρή αρχαιολογική συλλογή στεγαζόταν στο ισόγειο του Λαογραφικού Μουσείου των Αχαρνών στην κεντρική πλατεία. Το 2006 η συλλογή, λόγω του σεισμού του 1999 που κατέστησε το κτίριο ακατάλληλο, αλλά κυρίως εξαιτίας της αύξησης των ευρημάτων που προήλθαν από τις σωστικές ανασκαφές στα μεγάλα δημόσια έργα (στο Ολυμπιακό Χωριό, στην Αττική οδό και στο Σιδηροδρομικό Κέντρο των Αχαρνών), μεταστεγάστηκε σε ένα μεγαλύτερο κτίριο ενοικιαζόμενο από τον Δήμο Αχαρνών κοντά στον Μυκηναϊκό Θολωτό Τάφο. Στην έκθεση, που οργανώθηκε από την αρχαιολόγο της Β΄ Εφορείας Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων Μαρία Πλάτωνος και τους συνεργάτες της, δόθηκε βαρύτητα τόσο στην επιστημονική παρουσίαση των ευρημάτων της συλλογής, όσο και στην ανάδειξη του εκπαιδευτικού της χαρακτήρα.

Η συλλογή περιλαμβάνει αρχαιολογικά ευρήματα από όλη την έκταση του αρχαίου δήμου που καλύπτουν μια μεγάλη χρονική περίοδο, από την προϊστορία ως τα ρωμαϊκά και τα βυζαντινά χρόνια.

Τα εκθέματα, λίθινα και μετάλλινα αντικείμενα, ειδώλια, εργαλεία, λυχνάρια, νομίσματα και αγγεία, καθώς και επιτύμβιες στήλες προέρχονται από τάφους, ιερά, οικίες, εργαστήρια, αποθέτες, δεξαμενές, δρόμους και αγωγούς.

Στους τοίχους των αιθουσών πλούσιο εποπτικό υλικό ενημερώνει τον επισκέπτη για τη γεωγραφία και την ιστορία των Αχαρνών και των γειτονικών δήμων της πόλης, για τα έργα υποδομής στις αρχαίες Αχαρνές, τα είδη κατοικίας, τα έθιμα ταφής και την καθημερινή ζωή των κατοίκων.

Τα αντικείμενα του Μουσείου κατατάσσονται σε δεκατρείς προθήκες, σε μία τα προϊστορικά, σε τρεις τα γεωμετρικά, σε επτά τα αρχαϊκά, κλασικά και ελληνιστικά και στην τελευταία τα ρωμαϊκά και βυζαντινά.
 
Εκπαιδευτικό  Πρόγραμμα

Ο Δήμος Αχαρνών το 2009-2010 υλοποιεί εκπαιδευτικό πρόγραμμα στην Αρχαιολογική Συλλογή Αχαρνών, μετατρέποντας την επίσκεψη των παιδιών στο Μουσείο από εκπαιδευτικό περίπατο σε γόνιμη και ευχάριστη εκπαιδευτική περιπέτεια. Οι ηλικίες των παιδιών στα οποία απευθύνεται είναι κυρίως από δέκα έως δεκαπέντε.

Η διδακτική προσέγγιση των προθηκών γίνεται με αφετηρία συγκεκριμένα κάθε φορά αντικείμενα, για να κατανοήσουν καλύτερα οι μαθητές την κάθε εποχή αλλά και την ιστορική πορεία των αρχαίων Αχαρνών.

Τα παιδιά, με την εφαρμογή σύγχρονων μουσειοπαιδαγωγικών αρχών, όπως η παιδοκεντρική και βιωματική προσέγγιση χρηστικών και καλλιτεχνικών αντικειμένων, οδηγούνται με ευχάριστο και εύληπτο τρόπο στην ανακάλυψη της μαγείας των αντικειμένων με θεατρικό παιχνίδι,  εικαστική δημιουργία και χρήση μουσειοσκευών. Η γνωριμία της συλλογής γίνεται μέσα από θεματικές ενότητες όπως "Το παιδί από τη γέννησή του ως την ενηλικίωση", "Ο δημόσιος και ιδιωτικός βίος", "Η ζωή των γυναικών" με αφορμή τα ίδια τα αντικείμενα και την εικονογραφία τους και την προσωπογραφία των Αχαρνέων. Η πύλη του μουσείου μένει ανοιχτή για πολλές επισκέψεις με διαφορετικό στόχο, επιτρέπει την έρευνα, τη μελέτη, τη συνεργασία και συντελεί στη διαμόρφωση μιας ευχάριστης εμπειρίας.
 
Διεύθυνση: Φιλαδελφείας 76 έναντι Δημαρχείου
13671 Αχαρνές
Τηλ.: 2102466122

Τύμβος του Σοφοκλή

Ο επονομαζόμενος "Τύμβος του Σοφοκλή" βρίσκεται βόρεια των Αχαρνών, πάνω από την πλατεία της σημερινής Βαρυμπόμπης, στη θέση Μεγάλη Βρύση ή Παναγίτσα. Βιβλιογραφικά είναι γνωστός ως τύμβος της Καμβέζας, ανασκάφηκε το 1888 επί Γεωργίου Β΄ από τον διευθυντή των Βασιλικών Κτημάτων του Τατοΐου L. Muenter και κηρύχθηκε πρόσφατα αρχαιολογικός χώρος από το Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο.

Ο τύμβος έχει διάμετρο 40 περίπου μ. και ύψος 13 μ. Πάνω του υπάρχει τοίχος κτισμένος από ντόπιους λίθους, που αποτελούσε τον ταφικό περίβολο. Μέσα στον περίβολο βρέθηκαν τρεις λίθινες σαρκοφάγοι. Τα κτερίσματα των δύο σαρκοφάγων ήταν λήκυθοι, αλάβαστρα και σιδερένιες στλεγγίδες. Η τρίτη σαρκοφάγος φαίνεται πως ανήκε σε γυναίκα, καθώς βρέθηκε σε αυτόν χάλκινος καθρέφτης. Σε μία από τις σαρκοφάγους υπήρχαν τα οστά ηλικιωμένου άνδρα. Σε αυτήν βρέθηκε, σύμφωνα με τη μαρτυρία των εργατών της ανασκαφής,  και κομμάτι ξύλου με ρόζους, μήκους 70 εκ., που θρυμματίστηκε αμέσως και ερμηνεύτηκε από τον ανασκαφέα ως η βακτηρία του Σοφοκλή.

Ο τύμβος ή «ηρίον» της Καμβέζας θεωρείται από πολλούς ερευνητές ο τάφος του Σοφοκλή. Ο Σοφοκλής, δημότης Κολωνού, καταγόταν από τη Δεκέλεια και η οικογένειά του είχε κτήματα στην περιοχή. Η θεωρία περί της ταφής του εκεί βασίζεται στις μαρτυρίες του ανώνυμου βιογράφου του, ο οποίος δίνει κάποια στοιχεία που οδηγούν σε αυτήν. Σύμφωνα με τον ανώνυμο βιογράφο του –που φαίνεται πως συνέγραψε τον βίο του Σοφοκλή στα τέλη του 2ου αι. π.Χ.-, όταν ο ποιητής πέθανε το 406 π.Χ. επί Καλλίου άρχοντος, κατά τη διάρκεια του Πελοποννησιακού πολέμου, οι Σπαρτιάτες, που κατείχαν το φρούριο της Δεκέλειας, επέτρεψαν να ταφεί στον οικογενειακό του τάφο, ο οποίος βρισκόταν «επί τη οδώ τη κατά την Ασκέλειαν φερούση προ του τείχους ια΄σταδίου». Την άδεια έδωσε ο Λύσανδρος έπειτα από την παράκληση των Αθηναίων αλλά και την παρέμβαση του ίδιου του θεού Διόνυσου που εμφανίστηκε στον ύπνο του επί τρεις συνεχόμενες βραδιές. Ο βιογράφος του Σοφοκλή αναφέρει στο σχετικό χωρίο ότι οι πατρώοι τάφοι του Σοφοκλή βρίσκονταν στην οδό που οδηγεί στη Δεκέλεια σε απόσταση 11 σταδίων από το «τείχος». Η απόσταση συμπίπτει με τον τύμβο της Καμβέζας, εφόσον ο βιογράφος του ποιητή αναφέρεται στο τείχος της Δεκέλειας. ΚατΆ άλλους ερευνητές όμως «το τείχος» αφορά το τείχος της πόλης των Αθηνών, οπότε η ταύτιση με τον τύμβο της Βαρυμπόμπης δεν ισχύει.

 Επίσης πάνω στον τάφο του Σοφοκλή, σύμφωνα πάντα με τον Ανώνυμο βιογράφο, οι Αθηναίοι έστησαν χάλκινη σειρήνα ή χελιδόνα και τελούσαν κάθε χρόνο θυσίες προς τιμήν του. Η χάλκινη αυτή σειρήνα θα βρισκόταν προφανώς  στημένη πάνω στον περίβολο του τύμβου.   

Το κείμενο βασίστηκε στο βιβλίο της Μαρίας Πλάτωνος- Γιώτα   "Αχαρναί. Ιστορική και Τοπογραφική Επισκόπηση των Αρχαίων Αχαρνών, των γειτονικών Δήμων και των οχυρώσεων της Πάρνηθας", Δήμος Αχαρνών 2004

Το Λαογραφικό Μουσείο

Η οργάνωση του Λαογραφικού Μουσείου Αχαρνών ξεκίνησε το 1977 από τον Ελληνικό Ορειβατικό Σύλλογο Αχαρνών, ενώ από το 1982 λειτουργεί από την Ιστορική Εταιρεία Αχαρνών( Ι.Λ.Ε.Α.).

Οι συλλογές του Μουσείου, αποτελούνται από 20.000 αντικείμενα, τα οποία προέρχονται από τη ρωμαϊκή εποχή έως τα νεότερα χρόνια, εκ των οποίων εκτίθενται μόνο τα 2.000. Οι συλλογές του μουσειακού υλικού είναι οι εξής: Συλλογή εκκλησιαστικών αντικειμένων (επιτάφιοι, εικόνες, σκεύη ιερέων κ.λπ.), φορεσιές, κεντήματα σε κάδρα, παραδοσιακά κοσμήματα από διάφορα μέρη της Ελλάδας, πίνακες ζωγραφικής, φωτογραφίες σε κάδρα, όπλα, είδη ενδύσεως, υποδήσεως (ποδιές, σιγκούνες κ.λπ.), γεωργικά εργαλεία και εργαλεία άλλων παραδοσιακών επαγγελμάτων (ξυλουργού, τσαγκάρη, κουρέα, σιδερά κ.λπ.), εργαλεία οικοτεχνίας (αργαλειοί, ρόκες, ανέμες), κεραμικά (πιάτα, τσουκάλια) είδη οικιακής χρήσεως (σκεύη μαγειρικής, διακοσμητικά κ.λπ.), νομίσματα – χαρτονομίσματα, έπιπλα, γραμματόσημα.

Μέσα στις συλλογές που προαναφέραμε, υπάρχει μία συλλογή με προσωπικά αντικείμενα του Αλέξανδρου Πάντου (ιδρυτή του Παντείου Πανεπιστημίου), τα οποία και εκτίθενται στο μουσείο. Επίσης, στο Μουσείο υπάρχει βιβλιοθήκη, πλούσια σε ιστορικά και λαογραφικά βιβλία, αρχείο εφημερίδων, φωτογραφικό αρχείο και αρχείο εγγράφων.
 
Κατόπιν συνεργασίας της Ιστορικής και Λαογραφικής Εταιρείας Αχαρνών με το Δήμο Αχαρνών, οργανώθηκε Δημοτική Πινακοθήκη στην οποία ανήκουν 20 υδατογραφίες και 22 έργα ζωγραφισμένα με κάρβουνο, εμπνευσμένα από την καθημερινή ζωή των Μενιδιατών και τα παραδοσιακά σπίτια. Οι πίνακες αυτοί, είναι έργα του Μενιδιάτη ζωγράφου και πρωτεργάτη του Μουσείου, Χρήστου Τσεβά, ο οποίος τα δώρισε στην Ι.Λ.Ε.Α. και το Δήμο Αχαρνών.

Ρωμαϊκή Αγροικία Αυλίζα-Γεροβουνό